Herezitë në Kishë nga Shekulli i Parë deri në Njëzetë!

Përpiluar nga Bestar Flamuraj

Ky artikull paraqet herezitë kryesore në historinë e Kishës. Çdo pjesë përfshin një përmbledhje të mësimeve, përfaqësuesit kryesorë, pasojat për Kishën dhe mënyrën si iu përgjigjën teologët e krishterë besnikë.

Shënim: Fjala “ortodoks” e përdorur do të thotë mësimi i drejtë. Nuk ka lidhje me kishën ortodokse lindore.

 

I. Shekujt 1 – 3 (Periudha Apostolike dhe Kisha e Hershme)

1. Judizuesit

Mësimet: Judizuesit këmbëngulnin që të kthyerit johebrenj në Krishterim duhej të rrethpriteshin dhe të zbatonin ligjet dhe praktikat ceremoniale judaike.

Heretikët: Hebrenj të përmendur në Dhiatën e Re (Veprat 15; Galatasve 2).

Pasojat: Judizuesit kërcënuan vetë zemrën e ungjillit dhe sollën ndasi në kishë duke përhapur një mesazh të shpëtimit që nuk varej më vetëm te Krishti. Ai ishte një ungjill tjetër që Pali, te Galatasve 1:8, e quajti të mallkuar.

Përgjigjja e Kishës: Reagimi i kishës së hershme ishte i menjëhershëm dhe i vendosur. Apostulli Pal i kundërshtoi mësimet e tyre të rreme në letrat e tij, veçanërisht te letra e Galatasve, ku ai shpjegon qartë se njeriu nuk shpallet i drejtë përpara Perëndisë nëpërmjet veprave të ligjit, por vetëm nëpërmjet besimit në Jezu Krishtin (Gal. 2:16). Ai përdor shembullin e Abrahamit, për të treguar se besimi, dhe jo rrethprerja apo ligji, ishte mjeti i drejtësimit që nga fillimi. Gjithashtu, Këshilli i Jerusalemit (Veprat 15) u mblodh për të adresuar këtë krizë ku apostujt dhe pleqtë e kishës ranë dakord që johebrenjtë nuk duheshin të ngarkoheshin me ligjin e Moisiut. 

Lëvizje të Rreme të Ngjashme Sot: Lëvizja “Hebrew Roots” (Rrënjët Hebraike). Kjo lëvizje ngul këmbë që të krishterët duhet të mbajnë festat hebraike, shabatin Judaik të së shtunës, kufizimet dietike, dhe shpeshherë zbatimin e plotë të Torës. Disa nga përfaqësuesit e saj mohojnë Trinitetin ose minimizojnë rolin e shkrimeve të Palit në Besëlidhjen e Re.

—

2. Gnosticizmi

Mësimet: Gnosticizmi ishte një përzierje filozofish të lashta dhe mësimesh të rreme që u përhap në Kishën e hershme, i cili mësone që shpëtimi vinte përmes një “njohurie të fshehtë” (gnosis). Sipas gnostikëve, bota materiale, në thelb, ishte e keqe, e krijuar jo nga Perëndia i vërtetë, por nga një qenie më e ulët që ata e quanin demiurg. Kjo gjë çoi në mohimin e mishërimit të Krishtit. Ata besonin se Jezusi nuk kishte një trup të vërtetë, por vetëm një pamje të jashtme njerëzore, ose se “Krishti” hyjnor zbriti përkohësisht mbi Jezusin njeri. Kështu, ata mohonin realitetin e mishërimit dhe të veprës së Krishtit për shpëtimin tonë. Gnostikët ofronin një rrugë shpëtimi vetëm për një elitë që kishte njohurinë e fshehtë.

Heretikët: Emra si Valentini, Basilidi dhe Markioni janë ndër më të njohurit.

Pasojat: Godiste dhe bënte të pavlefshme veprën e Krishtit në kryq. Nëse Jezusi nuk ishte me të vërtetë njeri, Ai nuk mund të kishte vdekur për mëkatet tona. Nëse nuk kishte mishërim, nuk ka shlyerje. Ishte një sulm i drejtpërdrejtë ndaj zemrës së besimit të krishterë.

Përgjigjja e Kishës: Kisha nuk qëndroi duarkryq. Ireneu i Lionit, një nga udhëheqësit më të rëndësishëm të shekullit të dytë, shkroi veprën e famshme “Kundër Herezive”, ku demaskoi mashtrimet e gnostikëve dhe mbrojti mësimet e vërteta të apostujve. Ai mbrojti autoritetin e Shkrimit, trupin real të Jezusit dhe mishërimin e Tij të vërtetë. Ai theksoi se shpëtimi vjen përmes Jezusit të mishëruar dhe të kryqëzuar, jo përmes njohurive sekrete. Ai theksoi se Perëndia i Dhiatës së Vjetër dhe i Dhiatës së Re është një dhe i njëjti, se krijimi është i mirë dhe se Jezusi është vërtet Perëndi dhe vërtet njeri — një Shpëtimtar që jetoi, vuajti dhe u ringjall për ne. Përgjigjja ndaj herezive, përfshirë gnosticizmin, çoi në zhvillimin e besoreve të thjeshta dhe të qarta, si Besorja Apostolike dhe më vonë Besorja e Nikesë. Këto pohime të besimit theksonin doktrina kyçe që gnostikët mohonin: “Jezu Krishti… u lind nga Virgjëresha Mari” → kundër mohimit të mishërimit, “vuajti nën Poncin Pilatin… u kryqëzua… u ngrit prej së vdekurish” → kundër mohimit të natyrës njerëzore dhe ringjalljes trupore.

—

3. Docetizmi

Mësimet: Docetistët ishin një grup që mohonin mishërimin e vërtetë të Jezusit. Ata besonin se Jezusi nuk kishte një trup të vërtetë, por thjesht dukej si të kishte një trup fizik. Sipas tyre, shpirti ishte i pastër dhe i mirë, ndërsa materia (duke përfshirë trupin) ishte e keqe dhe e dëmshme. Kjo ide lidhej ngushtë me besimet gnostike, që gjithashtu e shihnin botën materiale si të papastër.

Heretikët: Nuk ka emra specifikë por ishte e lidhur ngushtë me grupet gnostike të shekullit të dytë, si dhe me mendimtarë që e kishin kuptuar gabimisht natyrën e Krishtit.

Pasojat: Kjo herezi godiste mishërimin dhe vuajtjen e Krishtit që është qendrore për shpëtimin. Nëse Jezusi nuk ishte vërtet njeri dhe nuk pati një trup të vërtetë, atëherë vuajtjet dhe vdekja e Tij për mëkatet e popullit të Tij nuk kishin vlerë. Mishërimi i Krishtit, që Perëndia u bë njeri dhe vuajti për mëkatet e njeriut, është një nga doktrinat më të rëndësishme për shpëtimin tonë.

Përgjigjja e Kishës: Kisha e hershme reagoi fuqishëm kundër kësaj herezie. Gjoni në Dhiatën e Re e adresoi këtë mësim në letrën e tij të parë (1 Gjonit 4:2–3), duke pohuar se nëse dikush mohon se Jezusi ka ardhur në mish, ai është kundër Krishtit. Po ashtu, Ignaci i Antiokisë, një nga teologët më të njohur të periudhës, shkroi kundër Docetizmit, duke theksuar se Jezusi ishte plotësisht njeri dhe plotësisht Perëndi dhe se mishërimi i Tij ishte i domosdoshëm për shpëtimin e njeriut.

—

4. Markionizmi

Mësimet: Markioni, një mësues i shekullit të dytë nga Sinopi, shpalli se Perëndia i Dhjatës së Vjetër nuk ishte i njëjti me Atin e Jezusit në Dhjatën e Re. Sipas tij, Perëndia i Dhjatës së Vjetër ishte një qenie e ashpër, e padrejtë dhe inferiore — një “demiurg” që kishte krijuar botën materiale. Ndërsa Perëndia i Jezusit, ishte krejtësisht i ndryshëm: një Perëndi dashurie që nuk kishte asnjë lidhje me ligjin, dënimin apo drejtësinë e Dhiatës së Vjetër. Markioni shkoi aq larg sa të krijonte një kanon të përzgjedhur të Shkrimeve, duke hequr të gjithë Dhjatën e Vjetër dhe duke mbajtur vetëm një version të redaktuar të ungjillit sipas Lukës dhe disa prej letrave të Palit, të cilat gjithashtu i modifikoi për t’ia përshtatur mësimeve të tij.

Heretiku: Markioni i Sinopit, një figurë shumë ndikuese që themeloi një rrjet “kishash” të ndara nga Kisha e vërtetë.

Pasojat: Mësimet e tij sollën konfuzion të madh dhe promovuan një dualizëm të rrezikshëm, duke paraqitur një Perëndi të mirë dhe një tjetër të keq. Ai hodhi poshtë një pjesë të madhe të Shkrimit dhe solli një keqkuptim të thellë të natyrës së vërtetë të Perëndisë — Ai që është një, i pandryshueshëm dhe i drejtë, si në Dhjatën e Vjetër ashtu edhe në të Renë.

Përgjigjja e Kishës: Kisha e hershme e kundërshtoi me vendosmëri mësimet e Markionit, duke e përjashtuar atë nga bashkësia e besimtarëve dhe duke pohuar qartë unitetin e Perëndisë dhe vazhdimësinë e zbulesës biblike nga Dhjata e Vjetër në Dhjatën e Re. Polemistë si Ireneu, Tertuliani dhe të tjerë e sfiduan direkt Markionin në shkrimet e tyre. Në fakt, herezia e tij u bë një nga shtysat kryesore për Kishën që të fillonte kanonizimin zyrtar të Shkrimeve, duke sqaruar cilat libra ishin të frymëzuar dhe të vërteta. Kjo ndihmoi në formimin dhe ruajtjen e kanonit biblik siç e kemi sot.

—

5. Montanizmi

Mësimet: Montanusi, një predikues i shekullit të dytë në Frigji (Turqinë moderne), pretendonte se ishte zëri i drejtpërdrejtë i Frymës së Shenjtë dhe se po sillte një zbulesë të re që plotësonte dhe tejkalonte atë të apostujve. Ai predikonte profeci në ekstazë, në gjendje transi, të cilat i konsideronte të barabarta, madje ndonjëherë më të rëndësishme se Shkrimi i shenjtë. Montanusi dhe ndjekësit e tij, përfshirë dy profetesha të quajtura Prishila dhe Maksimila, pohonin se po hynte një epokë e re e zbulesës hyjnore, “epoka e Frymës”, e cila do të përgatiste rrugën për ardhjen e menjëhershme të Krishtit. Ata promovonin një asketizëm shumë të rreptë, ndalimin e martesës për të krishterët dhe agjërime të zgjatura.

Heretikët: Montanusi ishte udhëheqësi kryesor, i ndjekur nga Prishila dhe Maksimila, që shpalleshin si profeteshat e tij të frymëzuara.

Pasojat: Montanizmi ishte një nga lëvizjet heretike më të rrezikshme për Kishën e hershme, sepse godiste vetë themelet e besimit biblik duke promovuar zbulesa të reja përmes profecive në ekstazë që, shpesh vendoseshin mbi autoritetin e Shkrimit të Shenjtë. Aty, ndjenjat personale dhe përjetimet mistike u kthyen në standardin e besimit dhe praktikës. “Profetët” montanistë predikonin një jetë jashtëzakonisht asketike, ndalonin martesat, urdhëronin agjërime të rënda dhe nxitnin kërkimin e martirizmit si forma më e lartë e përkushtimit. Montanusi madje pretendonte se qyteti i Pepuzës do të ishte Jerusalemi i ri dhe se ardhja e dytë e Krishtit ishte e shpejtë.

Përgjigjja e Kishës: Në fillim, për shkak të theksit të montanistëve mbi moralin e rreptë dhe thirrjen për një jetë të shenjtë, disa të krishterë u ndjenë të tërhequr. Madje edhe figura si Tertuliani, një apologjetist i madh i Kishës, u bashkua me lëvizjen për një periudhë kohe. Një pjesë i mbështetën por pjesa më e madhe e kishës i refuzoi. Me kalimin e kohës, u bë gjithnjë e më e qartë se fryma e kësaj lëvizjeje nuk përputhej me doktrinën apostolike dhe me natyrën e vërtetë të zbulesës biblike. Reagimi ndaj “Profecisë së Re” (Montanizmit) shkaktoi ndarje në bashkësitë e krishtera dhe udhëheqësit luftuan për ta shtypur këtë lëvizje. Shumë besonin se profetët frigianë ishin të pushtuar nga shpirtra të ligj. Kishat e Azisë së Vogël i shpallën profecitë e tyre si profane dhe i përjashtuan ndjekësit e “Profecisë së Re” nga bashkësia. Rreth vitit 177, Apolinari, peshkopi i Hierapolisit, kryesoi një sinod që e dënoi zyrtarisht këtë lëvizje. Këshilla kishash, veçanërisht ato në Azinë e Vogël, filluan ta dënonin zyrtarisht këtë lëvizje që nga fundi i shekullit II. Peshkopë të shumtë organizuan mbledhje për të shqyrtuar mësimet dhe frymën e montanistëve dhe arritën ne përfundimin se ata nuk vepronin sipas Frymës së Shenjtë, por sipas një fryme të çrregullt. Historia e Kishës tregon se gjatë këtyre këshillave të kishave, u theksua se zbulesa hyjnore kishte përfunduar me shkrimet apostolike dhe çdo pretendim për një “fjalë të re” ose “profeci të re” që binte ndesh me ungjillin, duhej hedhur poshtë.

Lëvizje të Rreme të Ngjashme Sot: Duhet vënë re me kujdes se ekzistojnë ngjashmëri të qarta midis Montanizmit të shekullit të dytë dhe lëvizjeve Pentekostale dhe Karizmatike që u shfaqën në fillim të shekullit 20. Të dyja lëvizjet karakterizohen nga një theks i fortë mbi përjetimet shpirtërore të drejtpërdrejta, duke përfshirë profecinë, ekstazën, të folurit në gjuhë dhe shpalljen e zbulesave të reja që supozohet se vijnë nga Fryma. Lëvizja pentekostale mori hov në vitet 1906 gjatë ngjarjeve të njohura si zgjimi i Azusa Street në Los Anxhelos, ku përjetime si të folurit në gjuhë, rëniet në tokë dhe shërimet u konsideruan si shenja të veçanta të një “vizite të re” nga Fryma e Shenjtë. Këto ngjarje përkojnë me karakteristikat e ekstazës të profetëve montanistë. Ashtu si Montanizmi, lëvizjet karizmatike dhe pentakostale shpesh pretendojnë se Fryma Shenjtë jep zbulesa të reja dhe në pjesën më të madhe të tyre, ndodhin ngjarje ekstazie. Kështu, në realitet dhe në praktikë, nuk është Shkrimi i Shenjtë por përvoja e tyre që kthehet në burim të rëndësishëm autoriteti. Dhe kur këto “zbulesa” dhe përvoja përballen me Shkrimin e Shenjtë ato nuk e kalojnë dot testin. Nuk ka asgjë të re nën diell. E vërteta është se lëvizjet pentakostale dhe karizmatike nuk janë nga Perëndia dhe nuk janë një lëvizje e Frymës!

Megjithatë, Perëndia, në mëshirën e Tij, ka të Tijët edhe në vende me kaq pak dritë dhe është detyra e kishës që t’i thërrasë ata besimtarë të sinqertë për t’u kthyer te Besimi Biblik dhe Historik. Krishterimi që u është dhënë atyre në këto lëvizje mund të jetë i zbehtë dhe i holluar, një përzierje e të vërtetës me ndjesi emocionale kalimtare, por nuk është vonë që ata të kthejnë sytë dhe zemrat e tyre drejt malit të palëkundur të doktrinës së shëndoshë dhe drejt lumit të thellë, të pastër dhe të gjallë të së vërtetës që buron nga Besimi Biblik Historik. Në këtë mal ka siguri, dhe në këtë lum ka freski shpirtërore që nuk thahet kurrë. Ky është krishterimi i plotë i shëndoshë i ngulur në Fjalën dhe i fuqizuar nga Fryma! 

—

6. Sabellianizmi (Modalizmi)

Mësimet: Sabellianizmi (i njohur edhe si modalizëm) mësonte se Ati, Biri dhe Fryma e Shenjtë nuk janë tre persona të veçantë në Trinitet, por vetëm tre “forma” ose “role” të një Perëndie të vetëm, që shfaqet ndryshe në kohë të ndryshme. Sipas kësaj ideje, Perëndia veçse ndryshon “maskat” — ndonjëherë shfaqet si Atë, ndonjëherë si Bir, e ndonjëherë si Frymë e Shenjtë — por nuk është realisht tri persona të përjetshëm.

Heretiku: Sabelliu, një prift i shekullit të tretë që përhapi këtë doktrinë.

Pasojat: Sabellianizmi përfaqëson një shtrembërim të rrezikshëm të natyrës së Perëndisë, duke mohuar dallimin e përjetshëm midis Atit, Birit dhe Frymës së Shenjtë. Ai i redukton Personat e Trinisë në “forma” apo “role” të një të njëjtit Perëndi dhe kështu godet plotësisht doktrinën e Trinisë së shenjtë, siç është zbuluar në Shkrim. Kjo herezi godet mishërimin e vërtetë të Krishtit, sepse nëse Biri nuk është një Person i dalluar nga Ati, atëherë nuk ka një Bir të përjetshëm që u dërgua në botë për të na shpëtuar. Mohon ndërmjetësimin e Birit ndaj Atit dhe veprën e Frymës Shenjtë te besimtarët. Kjo herezi e shndërron Perëndinë në një aktor dhe e bën të pamundur të kuptohet mënyra e vërtetë e shpëtimit, që vjen nga një Trini e përjetshme, ku secili Person vepron në unitet dhe në dashuri për të shpëtuar mëkatarët.

Përgjigjja e Kishës: Kisha e hershme reagoi me forcë dhe qartësi ndaj Sabellianizmit (i njohur ndryshe si modalizëm), duke e dënuar si një shtrembërim të madh të zbulesës së Perëndisë. Tertuliani, një nga mbrojtësit e hershëm të doktrinës së Trinisë, shkroi me ashpërsi kundër kësaj herezie, duke theksuar se Ati, Biri dhe Fryma janë të veçuar në persona, por të bashkuar në natyrë — një Perëndi, tre Persona. Hipoliti i Romës shkroi gjithashtu kundër Sabellit dhe modalistëve, duke mbrojtur me ngulm realitetin e përjetshëm të Trinisë, jo si role të ndryshme të një Perëndie, por si Persona të dalluar që bashkëveprojnë në dashuri dhe që nga përjetësia. Kjo herezi çoi në artikulimin më të qartë të besimeve trinitare te Besorja e Nikesë (viti 325 pas Krishtit).

—

7. Ebionitizmi

Mësimet: Ebionitët ishin një sekt judeo-kristian që mohonin hyjninë e Jezusit dhe e shihnin Atë thjesht si një njeri të zakonshëm, të lindur natyrshëm nga Maria dhe Jozefi, i cili u “birësua” nga Perëndia për shkak të bindjes dhe jetës së Tij të drejtë. Ata refuzonin lindjen e virgjër dhe besonin se Mesia ishte një njeri i përzgjedhur, jo Biri i përjetshëm i Perëndisë. Për më tepër, ata këmbëngulnin që ndjekësit e Krishtit të vazhdonin të mbanin ligjet ceremoniale, rrethprerjen dhe rregullat dietike.

Heretikët: Sipas traditës, ky grup njihet si “Ebionitët”, nga fjala hebraike ebion, që do të thotë “i varfër”, ndoshta për shkak të stilit të jetesës së tyre asketike.

Pasojat: Mësimet e tyre godisnin vetë thelbin e ungjillit, sepse mohonin hyjninë e Krishtit dhe kështu edhe aftësinë e Tij për të qenë Shpëtimtari ynë i mjaftueshëm dhe shpëtimin vetëm me anë të hirit.

Përgjigjja e Kishës: Kisha e hershme i dënoi mësimet e tyre si heretike. Etërit e Kishës si Ireneu, Hipoliti dhe Tertuliani kundërshtuan fuqishëm Ebionitët dhe argumentuan për natyrën e dyfishtë të Krishtit — se Ai që, ishte vërtet Perëndi dhe vërtet njeri, duke i përmbushur profecitë e Dhiatës së Vjetër dhe duke ofruar një shpëtim të plotë për ata që besojnë në Të. Në këtë mënyrë, Kisha theksoi se Krishti, si Biri i Perëndisë, kishte ardhur për të përmbushur Ligjin dhe profecitë, dhe nuk ishte më e nevojshme që të krishterët të ndiqnin ligjin ceremonial të Moisiut.

 

II. Shekujt 4–5

8. Arianizmi

Mësimet: Arianizmi mësonte se Jezusi ishte krijesa e parë e Perëndisë. Sipas kësaj mësimi, Jezusi ishte më i madh se njerëzit, por jo i barabartë me Perëndinë. Ai ishte një qenie e krijuar dhe, për këtë arsye, nuk kishte natyrën hyjnore të plotë si Ati. Ky mësim mohoi hyjninë e plotë dhe përjetësinë e Birit të Perëndisë, duke i dhënë atij një natyrë të ndryshme nga ajo e Perëndisë Atë.

Heretiku: Ariusi i Aleksandrisë, një prift i hershëm që përhapte këtë mësim dhe u bë udhëheqësi kryesor i këtij doktrine.

Pasojat: Arianizmi pati pasoja të thella dhe afatgjata për Kishën e hershme, duke shkaktuar një ndarje të thellë, pasi kontestimi mbi natyrën e Krishtit çoi në përçarje të gjerë brenda kishave të krishtera. Ky debat nuk ishte vetëm teologjik, por pati edhe përmasa politike, pasi Arianizmi mbështeti disa perandorë, si Perandorin Konstantin dhe pasardhësit e tij, që e favorizuan për të ruajtur unitetin e Perandorisë. Kjo mbështetje perandorake i dha Arianizmit një forcë të madhe që u shpërnda nëpër pjesë të ndryshme të Perandorisë Romake, sidomos në Lindje, dhe shkaktoi persekutime ndaj atyre që e kundërshtuan. Pasoja tjetër e rëndësishme ishte se Arianizmi godiste mësimin biblik të Trinisë, duke refuzuar hyjninë e plotë të Birit. Edhe pas dënimit të Arianizmit nga Këshilli i Nikesë (viti 325), ai vazhdoi të mbijetonte për një periudhë të gjatë, duke krijuar një klimë të trazuar dhe duke nxitur më tej përpjekje për të përcaktuar më qartë mësimet biblike rreth natyrës së Krishtit dhe Trinisë.

Përgjigjja e Kishës: Përgjigjja e Kishës ndaj Arianizmit ishte e shumëanshme dhe e fuqishme, pasi ai përfaqësonte një sfidë të drejtpërdrejtë ndaj doktrinës themelore të Trinisë dhe hyjnisë së Krishtit. Fillimisht, Kisha mori një qëndrim në Këshillin e Parë të Nikesë në vitin 325, i thirrur nga Perandori Konstantin. Këshilli e dënoi Arianizmin dhe pohonte doktrinën ortodokse (dmth. e drejtë) se Krishti është “homoousios” (i njëthellshëm) me Atin, pra tërësisht hyjnor dhe i bashkë-përjetshëm me Perëndinë. Ky ishte një refuzim i vendosur i mësimeve Arianiste që e paraqisnin Jezusin si një qenie të krijuar, jo të barabartë me Atin. Figura kyçe në mbrojtjen e ortodoksisë, si Athanasi i Aleksandrisë, u bë një kundërshtar i vendosur i Arianizmit, duke shkruar gjerësisht për të kundërshtuar pretendimet e tij. Pavarësisht vendimit të Këshillit, Arianizmi nuk u zhduk menjëherë, sepse vazhdoi të kishte mbështetje mes disa perandorëve dhe peshkopëve, veçanërisht në pjesën lindore të perandorisë. Kisha reagoi me mbrojtje të vazhdueshme teologjike, përmes shkrimeve, sinodeve dhe këshillave të tjera, përfshirë Këshillin e Dytë Ekumenik (Konstantinopojë, viti 381), i cili riafirmoi Këshillin e Nikesë dhe sqaroi më tej natyrën e Frymës së Shenjtë. Lufta kundër Arianizmit ndihmoi në konsolidimin e kuptimit të krishterë të Trinisë dhe të hyjnisë dhe natyrës njerëzore të plotë të Krishtit.

—

9. Pelagianizmi

Mësimet: Pelagiusi mohoi doktrinën e mëkatit fillestar të trashëguar prej Adamit, duke pohuar se njeriu kishte mundësinë të jetonte pa mëkate, pa pasur nevojë për ndihmën e hirit të Perëndisë. Ai besonte se njeriu kishte vullnet të lirë të paprekur nga rënia e Adamit dhe mund të zgjidhte vetë të jetonte një jetë të drejtë, pa asnjë ndihmë hyjnore të domosdoshme.

Heretiku: Pelagiusi, një murg britanik.

Pasojat: Pasojat e Pelagianizmit ishin të thella, pasi ai sfidoi drejtpërdrejt mësimet kyçe të Krishterimit mbi natyrën njerëzore, mëkatin dhe shpëtimin. Duke mohuar mëkatin fillestar, Pelagiusi goditi mësimin biblik që të gjithë njerëzit trashëgojnë një natyrë të prishur dhe mëkatare nga Adami dhe nevojën për hirin e Perëndisë për shpëtim. Pelagianizmi gjithashtu godiste nevojën për veprën shlyese të Krishtit dhe të rolit të Tij si Shpëtimtar.

Përgjigjja e Kishës: Përgjigjja e Kishës ndaj Pelagianizmit ishte e fortë dhe e vendosur, pasi ky mësim i rrezikshëm po kërcënonte bazat e besimit të krishterë. Agustini i Hipos ishte një nga kundërshtarët më të fuqishëm të Pelagianizmit, duke argumentuar se Pelagiusi po mohonte natyrën e mëkatshme të njerëzve dhe nevojën e hirit të Perëndisë për shpëtim. Agustini theksoi se mëkati fillestar e kishte ndikuar tërë njerëzimin dhe se vetëm hiri i Perëndisë mund të shpëtonte njeriun. Kisha e hershme reagoi duke e dënuar Pelagianizmin si herezi. Sinodi i Kartagjenës në vitin 418, i mbështetur nga shumë kisha dhe autoritete të tjera, e shpalli Pelagianizmin si herezi.

Lëvizje të Rreme të Ngjashme Sot: Një nga lëvizjet më të përhapura sot që ngjan në mënyrë të rrezikshme me Pelagianizmin është Arminianizmi, i cili gjendet në shumë kisha ungjillore dhe “jo-denominacionale”. Ai mbart të njëjtin rrezik: lartësimin e aftësisë së njeriut dhe zvogëlimin e nevojës për hirin sovran të Perëndisë. Në thelb të Arminianizmit qëndron bindja se njeriu është i aftë të zgjedhë Krishtin nga vetja e tij, nga vullneti i tij i lirë dhe se vendimi i tij është faktori përcaktues për shpëtimin. Kjo pikëpamje ul dhe zbeh seriozitetin e rënies së njeriut në mëkat, gjendjen e tij të vdekur në mëkat dhe fuqinë absolute të hirit të Perëndisë për të shpëtuar mëkatarin. Në praktikë, shumë predikime sot mësojnë se Perëndia “ka bërë pjesën e vet” dhe tashmë “topi është në fushën e njeriut”, duke e bërë shpëtimin një bashkëpunim mes Perëndisë dhe vullnetit të njeriut. Por një pikëpamje e tillë bie ndesh me mësimin e qartë të Shkrimit, i cili na mëson se njeriu natyror është i vdekur në mëkat, shpirtërisht i verbër, me zemër të ngurtësuar dhe një urrejtës i Perëndisë. Në këtë gjendje të mjerë, njeriu nuk ka as dëshirë, as aftësi të vijë te Perëndia nga vetja e tij. Prandaj, është absolutisht e nevojshme që Perëndia të ndërhyjë me hirin e Tij të pamposhtur, përmes Frymës së Shenjtë, duke e ringjallur shpirtërisht mëkatarin dhe duke i dhënë një zemër të re – të gatshme dhe të prirur me dëshirë të vërtetë për të ardhur te Krishti. Shpëtimi nuk është një nismë njerëzore ndaj së cilës Perëndia përgjigjet, por një nismë hyjnore ndaj një krijese të pafuqishme. Arminianizmi është thellësisht i ngjashëm me frymën e Pelagianizmit, i cili gjithashtu e vendoste theksin vetëm te fuqia dhe aftësia e njeriut, duke e mohuar nevojën për hirin sovran të Perëndisë. Në këtë mënyrë, Arminianizmi modern, në thelb, i jep lavdinë njeriut dhe jo Perëndisë. Ai e vendos theksin te zgjedhja njerëzore, jo te mëshira sovrane e Perëndisë; te vullneti i lirë i mëkatarit, jo te veprimi i gjithfuqishëm i hirit. Ky është një devijim nga ungjilli biblik, i cili shpall një shpëtim që buron krejtësisht nga Perëndia – nga zgjedhja e Tij e përjetshme, nga veprimi i Tij në ringjalljen e zemrave të vdekura, dhe nga fuqia e Tij për të ruajtur të shpëtuarit deri në fund. Kur njeriu vendoset në qendër të veprës së shpëtimit, atëherë lavdia që i takon vetëm Perëndisë fillon t’i atribuohet krijesës.

—

10. Nestorianizmi

Mësimet: Nestori, Patriarku i Kostandinopojës, mësonte se në Krishtin ekzistojnë dy persona të ndarë – një hyjnor dhe një njerëzor – duke lënë përshtypjen se Krishti ishte një bashkim i dy individëve dhe jo një person i vetëm me dy natyra. 

Heretiku: Nestori.

Pasojat: Mësimi i Nestorit, i cili pohonte se Krishti ekzistonte si dy persona të ndarë—një hyjnor dhe një njerëzor—krijoi konfuzion për natyrën e personit të Krishtit, duke mohuar unitetin e plotë të natyrës hyjnore dhe njerëzore të tij. Kjo herezi godiste pesonin e Krishtit dhe realitetin e shpëtimit, i cili varet nga fakti që Krishti ishte një person i vetëm, Perëndia-njeri. Kjo shkaktoi një ndarje të thellë brenda Kishës, me ata që pranonin unitetin e natyrave të Krishtit dhe ata që mbështesnin mësimin e Nestorit.

Përgjigjja e Kishës: Kisha reagoi ndaj Nestorianizmit duke e dënuar atë si herezi në dy Këshilla të rëndësishme të Kishës: Këshillin e Efesit në vitin 431 dhe Këshillin e Kalkedonit në vitin 451. Në Këshillin e Efesit, Kisha e afirmoi me forcë mësimin biblik mbi natyrën e Krishtit, duke shpallur unitetin e natyrës hyjnore dhe njerëzore të Krishtit në një person të vetëm, duke hedhur poshtë pohimin e Nestorit se Krishti ekzistonte si dy persona të ndarë. Kisha gjithashtu e pranoi titullin “Theotokos” (Nëna e Perëndisë) për Marinë (një titull që Nestori kishte kundërshtuar) duke pohuar se ajo ishte nëna e Krishtit si Perëndi-njeri, jo vetëm e njeriut. Këshilli i Efesit theksoi se Krishti është një person, dhe ky person është i lidhur në një bashkim të pandashëm mes natyrës hyjnore dhe asaj njerëzore.

—

11. Monofizitizmi

Mësimet: Monofizitizmi mësonte se Krishti kishte vetëm një natyrë (natyrën hyjnore) pas bashkimit të natyrës hyjnore dhe njerëzore. Ky mësim ishte një reagim ndaj Nestorianizmit dhe mohoi plotësisht natyrën njerëzore të Krishtit.

Heretikët: Eutikha dhe ndjekësit e tij.

Pasojat: Monofizitizmi çoi në përçarje të thellë brenda Kishës, sidomos mes degëve të Kishës Lindore dhe Perëndimore. Ky mësim shkaktoi një ndarje të rëndësishme, pasi, shumë në Kishën Lindore e pranuan Monofizitizmin, ndërsa ata në Kishën Perëndimore e hodhën poshtë atë si herezi. 

Përgjigjja e Kishës: Kisha e Krishterë reagoi ndaj Monofizitizmit, duke e dënuar këtë mësim në Këshillin e Kalkedonit (viti 451). Në këtë këshill, Kisha e hodhi poshtë mësimin e Eutikhës dhe të mbështetësve të tij, duke theksuar se Krishti është një person i vetëm, që ka dy natyra të plota dhe të pandashme: natyrën hyjnore dhe natyrën njerëzore. Këshilli i Kalkedonit konfirmoi doktrinën e Bashkimit Hipostatik, që pohon se natyra njerëzore e Krishtit nuk ka humbur asnjëherë realitetin e saj të plotë dhe të paprekur, dhe se ai ka mbetur gjithmonë dhe plotësisht Perëndi dhe gjithashtu plotësisht njeri. Ky bashkim i dy natyrave të Krishtit është i pandashëm dhe i pandryshuar, pa ndikuar në natyrat e secilës prej tyre, por duke ruajtur identitetin e plotë të secilës natyrë. Përmes kësaj përgjigje, Kisha mbrojti doktrinën e vërtetë të Mishërimit dhe përmblodhi mësimin biblik që Krishti, ndërsa kishte dy natyra, mbeti një person i vetëm.

 

III. Shekujt 6–15

12. Gjysmë-Pelagianizmi

Mësimet: Gjysmë-Pelagianizmi ishte një përpjekje për të gjetur një kompromis mes mësimeve të Agustinit dhe Pelagiusit. Ky mësim mësonte se njeriu, duke përdorur vullnetin e tij të lirë, mund të bëjë hapat e parë drejt Perëndisë, dhe se vetëm pas këtij hapi, hiri hyjnor do të ndërhynte për të ndihmuar në procesin e shpëtimit. Kjo pikëpamje i jepte njeriut një rol të rëndësishëm në fillimin e procesit të shpëtimit, duke pohuar se njeriu mund të niste rrugën e tij për tek Perëndia pa pasur nevojë për një ndërhyrje të mëparshme nga hiri i Perëndisë.

Heretikët: U përhap nga murgj të jugut të Francës, përfshirë Kassianin.

Pasojat: Ashtu si Pelagianizmi, gjysmë-Pelagianizmi ishte një deformim i thellë të doktrinës së hirit sovran, duke goditur të vërtetën e madhe se shpëtimi është një vepër e plotë e Perëndisë nga fillimi deri në fund. Duke pretenduar se njeriu, me vullnetin e tij të lirë të paprekur nga mëkati i trashëguar, mund të ndërmarrë hapat e parë drejt Perëndisë, kjo pikëpamje ia atribuonte iniciativën e shpëtimit qenies njerëzore, jo Perëndisë. Kështu, njeriu nuk shihej si i vdekur shpirtërisht dhe i paaftë për të zgjedhur Perëndinë, por si i aftë për të bashkëpunuar me hirin, duke e bërë shpëtimin një përzierje mes fuqisë hyjnore dhe vullnetit njerëzor. Ky theks mbi iniciativën njerëzore dhe rolin vendimtar të njeriut në shpëtim është pikërisht ajo që e lidh Gjysmë-Pelagianizmin me Arminianizmin. Ky mësim është një sulm ndaj mësimit biblik të shpëtimit si një vepër e plotë dhe sovrane e Perëndisë. 

Përgjigjja e Kishës: Kisha dha një përgjigje të fuqishme dhe të qartë ndaj Gjysmë-Pelagianizmit në Sinodin e Oranzhit në vitin 529. Ky sinod hodhi poshtë në mënyrë të prerë idenë se njeriu mund të ndërmarrë vetë hapat e parë drejt shpëtimit pa veprimin paraprak të hirit të Perëndisë. U konfirmua me forcë se çdo nismë e besimit, çdo dëshirë për Perëndinë dhe çdo akt i vërtetë pendimi, e ka burimin te hiri sovran i Perëndisë dhe jo në vullnetin natyror të njeriut. Sinodi theksoi se hiri nuk është vetëm një ndihmë që vjen pasi njeriu ka filluar të kërkojë Perëndinë, por është fuqia fillestare që ngjall shpirtin e vdekur, i cili përndryshe nuk do ta zgjidhte kurrë Perëndinë. Ky mësim u bë themelor për të ruajtur doktrinën e shpëtimit vetëm prej hirit dhe për të mbrojtur lavdinë e plotë të Perëndisë në çdo aspekt të shpëtimit. Ai riktheu lavdinë te Perëndia, duke forcuar besimin se shpëtimi është plotësisht nga Zoti – që nga fillimi deri në fund.

—

13. Tranzubstanciacioni (mësimi i Katolikëve Romanë për Eukaristinë)

Mësimet: Transubstanciacioni është doktrina e Kishës Katolike Romane që pohon se, gjatë meshës, buka dhe vera shndërrohen në mënyrë të vërtetë në trupin dhe gjakun e Krishtit, edhe pse dukja e jashtme (forma, shija, ngjyra) e tyre mbetet e pandryshuar. Kjo do të thotë se pas shugurimit nga prifti, elementët nuk janë më bukë dhe verë, por Krishti vetë në mënyrë trupore. Kjo doktrinë gjithashtu e vendos priftin si një meshtar i vazhdueshëm, i cili ofron përsëri Krishtin si flijim të përditshëm për mëkatet e njerëzve në çdo meshë.

Heretikët: Kjo ide u zhvillua gradualisht në Mesjetë, me ndikime nga filozofia aristoteliane e “substancës dhe aksidentit”, dhe u dogmatizua zyrtarisht nga Kisha Katolike Romane në Këshillin e Lateranit IV (1215) dhe më pas në Këshillin e Trentit (1545–1563), si reagim ndaj Reformacionit Protestant.

Pasojat: Transubstanciacioni nënkupton se sakrifica e Krishtit në kryq nuk ishte e mjaftueshme dhe përfundimtare, por duhet të ripërsëritet vazhdimisht në meshë. Kjo bie në kundërshtim me mësimin biblik që shpall se Krishti “e ofroi njëherë e përgjithmonë një flijim të përkryer për mëkatet” (Hebrenjve 10:10-14). Reformatorët theksuan se kjo praktikë sulmon doktrinën e shpëtimit vetëm prej hirit dhe vetëm nëpërmjet besimit në veprën e përfunduar të Krishtit. Gjithashtu, duke mësuar që prifti vepron si ndërmjetës i domosdoshëm për të realizuar shndërrimin e elementeve në trupin dhe gjakun e Krishtit ajo krijon një ndarje të thellë midis “klerit” dhe “besimtarëve” dhe mohon priftërinë e përbashkët të të gjithë besimtarëve të krishterë (1 Pjetrit 2:9). Dhe kjo rrezikonte të çonte në idhujtari duke inkurajuar adhurimin e elementeve, në vend që të përqendrohej te Krishti si objekti i adhurimit. 

Përgjigjja e Kishës: Në Besimin e Reformuar, doktrina e transubstanciacionit—besimi se buka dhe vera në Eukaristi bëhen trupi dhe gjaku i vërtetë i Krishtit—u refuzua nga Reformatorët. Ata mësuan se Krishti është vërtet i pranishëm në sakrament, por në një mënyrë shpirtërore, jo përmes një transformimi fizik të elementeve. Ky qëndrim është i njohur si “prania shpirtërore e vërtetë” ose “prania mistike e vërtetë”, duke theksuar se besimtarët bashkëveprojnë me Krishtin përmes besimit dhe Frymës së Shenjtë, e jo përmes një konsumimi të dosido të trupit dhe gjakut të Tij. Refuzimi i transubstanciacionit nuk ishte diçka e re me Reformatorët. Disa pararendës të tyre gjithashtu e kundërshtuan Eukaristinë katolike. Disa figura të njohura përfshijnë: Peter Waldo (rreth 1140–1205) themelues i Waldensianëve, Jan Hus (1370–1415) dhe John Wycliffe (rreth 1320–1384). Kuptimi i Reformuar i Darkës së Zotit thekson se sakramenti është një mjet hiri që ushqen shpirtërisht besimtarët dhe forcon bashkimin e tyre me Krishtin. Ai nuk është një sakrificë e re, por një kujtim dhe një shpallje e vdekjes së Krishtit deri sa Ai të kthehet përsëri. Ky këndvështrim ruan qëndrueshmërinë e veprës së përfunduar të Krishtit dhe qasjen direkte që besimtarët kanë te Perëndia përmes Tij, pa pasur nevojë për një ndërmjetës njerëzor.

—

14. Papalizmi (doktrina e papës si zëvendësi i Krishtit)

Mësimet: Mësimi i Kishës Katolike ishte se Papa është kreu suprem i Kishës në tokë dhe ka autoritet të pagabueshëm kur flet “ex cathedra” (nga katedra e tij), sidomos në çështje doktrinore. Ky autoritet do të thotë që, kur Papa flet me këtë autoritet, ai është i pavdekshëm dhe nuk mund të gabojë në mësimet që jep, sidomos në lidhje me besimin dhe doktrinën fetare.

Heretikët: Këtë mësim e mbronin disa papa të mëdhenj, si Papa Bonifaci VIII dhe Papa Leo I. Ata, në disa nga dokumentet dhe mësimet e tyre, theksuan autoritetin absolut të Papës dhe rolin e tij të pakundërshtueshëm në Kishë, duke shpallur se ai ishte udhëheqësi i vetëm i të gjitha gjërave fetare në tokë. Kjo ide nënkuptonte që autoriteti i Papës ishte më i lartë se çdo autoritet tjetër, duke përfshirë autoritetin e Shkrimit të Shenjtë.

Pasojat: Ai ka shtrembëruar konceptin e vërtetë të qeverisjes së Kishës, duke i dhënë Papës një autoritet absolut. Ky autoritet papal shpesh është përdorur për të vendosur rregulla dhe mësime që nuk ishin në përputhje me Shkrimin e Shenjtë, duke e vendosur autoritetin e Papës dhe të Kishës mbi Biblën, e cila është burimi i vërtetë i mësimeve dhe rregullave të besimit të krishterë. Kjo ka çuar në abuzime dhe korrupsion, pasi autoriteti papal u përdor shpesh për të mbrojtur interesa të tjera, përfshirë ato politike dhe personale.

Përgjigjja e Kishës: Reformatorët protestantë, si Martin Luteri dhe Zhan Kalvin, e refuzuan këtë mësim si blasfemi, duke sfiduar autoritetin absolut të Papës dhe duke e kundërshtuar mësimin që ai mund të kishte autoritet mbi Shkrimin e Shenjtë. Ata argumentuan se vetëm Krishti mund të jetë Kreu i Kishës, dhe se Bibla është autoriteti parësor dhe absolut për besimin dhe jetën e krishterë. Përpara Reformatorëve protestantë, shumë figura të historisë së krishterimit kundërshtuan idenë e supremacisë dhe pagabueshmërisë papale. Në shekullin e dytë, Ireneu i Lionit nuk e pranoi autoritetin absolut të Papës. Cipriani i Kartagjenës, në shekullin e tretë, mbrojti barazinë mes apostujve dhe refuzoi pretendimet e Romës për epërsi, duke u përplasur me Papa Stefanin për çështjen e pagëzimit të heretikëve. Etërit e Kishës Lindore, si Gjoni Gojëarti dhe Gregori i Nazianzës, theksuan se Krishti është Kreu i vetëm i Kishës dhe mbështetën një udhëheqje përmes këshillave, jo një monarki papale. Në Mesjetë, lëvizja e konciliarizmit, përmes figurave si Marsili i Padovës dhe William i Ockhamit, mbrojti idenë se këshillat e kishës kishin autoritet më të lartë se Papa, dhe se Shkrimi i Shenjtë dhe arsyeja duhet të gjykojnë çdo mësim kishtar. Më vonë, John Wycliffe, “Ylli i mëngjesit të Reformacionit,” dhe Jan Husi, e refuzuan hapur autoritetin papal, duke shpallur se vetëm Krishti është Kreu i Kishës dhe se Bibla është autoriteti përfundimtar.

 

IV. Shekujt 16–17

15. Socinianizmi

Mësimet: Socinianizmi ishte një rrymë heretike teologjike e shekullit XVI që hodhi poshtë doktrinat themelore të krishterimit biblik. Ai mohoi Trinitetin dhe hyjninë e Jezu Krishtit, duke e konsideruar Atë vetëm një njeri të veçantë me mësime të larta morale, por jo Perëndi i vërtetë. Ata refuzuan edhe doktrinën e shlyerjes zëvendësuese, domethënë që Krishti vdiq në vend të mëkatarëve për të marrë mbi vete ndëshkimin e mëkatit të tyre. Në vend të këtyre, Socinianët mësuan një qasje racionaliste, ku arsyetimi njerëzor ishte autoriteti më i lartë në çështjet teologjike, dhe theksuan moralizmin, domethënë përpjekjen për jetë të ndershme dhe të virtytshme, si qëllimin kryesor të fesë.

Heretikët: Kjo lëvizje u udhëhoq nga Fausto Sozzini (lat. Faustus Socinus) dhe ndjekësit e tij, të cilët u përhapën kryesisht në Poloni dhe Transilvani, dhe më pas ndikuan lëvizjen unitariane.

Pasojat: Socinianizmi hodhi themelet për unitarianizmin modern—i cili gjithashtu mohon Trinitetin dhe hyjninë e Krishtit—dhe ndikoi në zhvillimin e Deizmit, një sistem filozofik që pranon ekzistencën e Perëndisë, por mohon zbulesën hyjnore dhe ndërhyrjen e Tij në botë, përfshirë edhe shpëtimin e njeriut.

Përgjigjja e Kishës: Kisha e vërtetë, në veçanti Reformatorët protestantë dhe Rrëfimet e Reformacionit, e refuzuan fuqimisht Socinianizmin si një rrezik serioz ndaj besimit biblik. Rrëfimet kryesore të Reformacionit, si Rrëfimi i Westminsterit (1647), Besimi Belg i Besimit (1561) dhe Katekizmi i Heidelbergut (1563), kundërshtojnë në mënyrë të qartë socinianizmin. Kapitujt 2, 8 dhe 11 të Westminsterit shpallin Trinitetin, hyjninë e Krishtit dhe drejtësimin vetëm nga besimi. Artikulli 18 i Besimit Belg pohon se Krishti është “Perëndi i vërtetë dhe njeri i vërtetë,” duke refuzuar mohimin socinian. Pyetja 60 e Katekizmit të Heidelbergut thekson se drejtësimi është vetëm me anë të besimit, jo përmes veprave. Gjithashtu, Sinodi i Dortit (1618–1619) konfirmoi shlyerjen zëvendësuese të Krishtit dhe hyjninë e Tij, duke hedhur poshtë çdo përpjekje për ta reduktuar Ungjillin në një mesazh moral.

—

16. Arminianizmi

Mësimet: Arminianizmi theksonte vullnetin e lirë të njeriut si faktor kyç në shpëtim, duke vënë theksin se njeriu ka mundësinë të pranojë ose refuzojë hirin e Perëndisë. Ai mësonte se Krishti vdiq për të gjithë njerëzit dhe e bën të mundur shpëtimin vetëm për ata që besojnë. Po ashtu, Arminianizmi pohonte se besimtari mund ta humbasë shpëtimin nëse nuk qëndron besnik dhe i bindur ndaj besimit të tij. Ky mësim ka ngjashmëri të qarta me Pelagianizmin dhe Gjysmë-Pelagianizmi. Ai është një formë më e butë e tyre. Pelagianizmi (shekulli i 5-të) pohonte se njeriu ka plotësisht vullnetin e lirë dhe mund të shpëtojë përmes përpjekjeve të tij, pa pasur nevojë për hirin e Perëndisë. Pelagiusi mohoi mëkatin fillestar dhe theksoi aftësinë e njeriut për të arritur shpëtimin. Gjysmë-Pelagianizmi (shekulli i 5-të deri në 6-të) pohonte se njeriu mund të bëjë një hap të parë drejt Perëndisë, pas të cilit Perëndia jep hirin që i nevojitet për shpëtim. Ato ishin bazat për mësimet e Arminianizmit, i cili pohon se Perëndia ka bërë pjesën e tij në procesin e shpëtimit, ndërsa njeriu duhet të bëjë pjesën e tij duke zgjedhur me vullnet të lirë të pranojë hirin e Perëndisë. Sipas kësaj mësimi, shpëtimi është një bashkëpunim mes Perëndisë dhe njeriut, ku njeriu ka përgjegjësinë për të vendosur të besojë dhe të marrë shpëtimin, ndërkohë që Perëndia ofron mundësinë e shpëtimit.

Heretikët: Jakob Arminius dhe ndjekësit e tij (Remonstrantët).

Pasojat: Edhe pse Arminianizmi pohon nevojën për hir, ai mban të njëjtën ide thelbësore si Gjysmë-Pelegianizmi: se njeriu është i aftë të zgjedhë Perëndinë pa pasur nevojë për një ndërhyrje rigjeneruese paraprake të Frymës së Shenjtë. Në këtë mënyrë, të dy këto sisteme ulin pasojat e rënies dhe thellësinë e mëkatit të trashëguar dhe i japin lavdi njeriut në vend të Perëndisë. Në praktikë, kjo pikëpamje ka prodhuar një Kishë që e sheh shpëtimin më shumë si një vendim njerëzor sesa si një ndërhyrje hyjnore. Brenda Kishës, kjo ka prodhuar breza të tërë të krishterësh që nuk e kuptojnë realisht mëkatin e tyre, nuk e shohin nevojën për rilindje të vërtetë, dhe për rrjedhojë, mbështeten në vendimin apo lutjen e tyre për shpëtim, duke ngatërruar ndjenjat emocionale për rilindje shpirtërore. Kjo ka përhapur një ungjill të dobët dhe të shtrembëruar në shumë kisha, ku mëkati relativizohet, hiri banalizohet dhe Perëndia minimizohet. Në fund, pasojat janë të thella: një kishë që lavdëron njeriun për zgjedhjen e tij dhe jo Perëndinë për shpëtimin e Tij sovran. Një teologji e dobët, një kishë e rraskapitur shpirtërisht, dhe njerëz që mendojnë se e kanë shpëtuar vetveten me një vendim emocional, jo me një rilindje të vërtetë nga Fryma e Shenjtë. Këto janë vetëm disa prej pasojave dhe ne vetëm sa kemi gërvishtur sipërfaqen.

Përgjigjja e Kishës: Sinodi i Dortit (1618–1619) ishte një ngjarje e rëndësishme, ku kishat e reformuara nga disa vende të Europës u mblodhën për të trajtuar mësimet e Arminianizmit, që po shkaktonte përçarje të thella në Kishën Protestante. Gjatë këtij Sinodi, Arminianizmi me pesë pikat e tij, u analizua thellësisht dhe u konstatuan kundërshtimet e tij me Shkrimin e Shenjtë. Si rezultat, Sinodi e hodhi poshtë këtë doktrinë dhe ofroi një shpjegim të qartë të doktrinës kalviniste. Si reagim ndaj Pesë Pikave të Arminianëve dhe Remonstrantëve, Sinodi, në këto citime prej tij, deklaroi se Arminiusi dhe pasuesit e tij “thërrasin nga ferri përsëri gabimin Pelagian.” Ata pohuan se Arminianizmi “mashtron të thjeshtit,” është “një shpikje e trurit njerëzor,” një “gabim i dëmshëm,” “ka aromën e Pelagiusit,” “bie ndesh me tërë Shkrimin,” është “një gabim i rëndë,” “lufton kundër përvojës së shenjtorëve dhe është në kundërshtim me Shkrimin,” “e kundërshton Shkrimin,” “përpiqet t’u japë njerëzve helmin vdekjeprurës të Pelagianizmit,” “i kundërvihet apostullit” dhe “i kundërvihet Shpëtimtarit,” “është një fyerje ndaj urtësisë së Perëndisë,” “është në kundërshtim me dëshmitë e qarta të Shkrimit,” dhe “është një mësim tërësisht pelagian dhe në kundërshtim me tërë Shkrimin.” Të krishterët duhet të dinë se “kisha e hershme e dënoi këtë doktrinë shumë kohë më parë te pelagianët,” “është qartazi pelagiane,” dhe “e anullon hirin e drejtësimit dhe të rilindjes.” Kështu, Sinodi formuloi dhe shpalli “Pesë Pikat e Kalvinizmit” (TULIP), si përgjigje ndaj pesë pikave të Arminianizmit. Kalvinizmi pohon të vërtetat e mëdha biblike se shpëtimi është tërësisht vepër e Perëndisë. 

Pika e parë e kalvinizmit, “Prishja/Shthurja e Plotë”, mund të duket e vështirë për t’u pranuar, por është një e vërtetë çliruese. Ajo na kujton thellësisht gjendjen e rënë të njeriut, gjendjen tonë të rënë pa Perëndinë. Pa hirin e Perëndisë, ne jemi plotësisht të humbur dhe të paaftë për të ardhur tek Ai me forcat tona. Ky kuptim na çon tek e dyta, “Zgjedhja e Pakushtëzuar”, një dashuri dhe mëshirë pa kushte nga ana e Perëndisë kur na zgjodhi që nga përjetësia, përpara krijimit të botës. Dhe kështu, “Shlyerja e Kufizuar” e Krishtit na siguron që vdekja e Tij në kryq ishte një sakrificë zëvendësuese dhe efektive për popullin e zgjedhur, duke siguruar realisht shpëtimin tonë, jo thjesht duke e bërë të mundur atë. “Hiri i Parezistueshëm”, e katërta, është një shpëtim që nuk mund të kundërshtohet, sepse Ai na e ndryshon zemrën dhe vullnetin kaq shumë, saqë, kur Ai na thërret, ato nuk mund të bëjnë asgjë tjetër vecëse të shkojnë tek Ai. E fundit, “Qëndrueshmëria e Shenjtorëve”, na kujton dhe ngushëllon që kur Perëndia na shpëton, ne jemi të sigurt në duar të Tij dhe, me anë të hirit dhe fuqisë së tij do na bëjë të ecim deri në fund, pavarësisht vështirësive dhe dyshimeve.

 

V. Shekujt 17–20 (Epoka Moderne)

17. Fineizmi

Mësimet: Fineizmi mësoi se njeriu ka fuqinë dhe mundësinë për të zgjedhur shpëtimin përmes përpjekjeve morale dhe vullnetit të lirë, pa pasur nevojë për një ndryshim shpirtëror nga Fryma e Shenjtë. Ai promovoi idenë e “masave të reja” në predikim, ku fokusi kryesor ishte te emocionet, vendimet dhe zotimet e njerëzve për t’u kthyer tek Perëndia. Sipas tij, rilindja, lindja e re, nuk ishte ajo që Perëndia mund të bënte, por ajo që njerëzit mund të bënin vetë. “Masat e Reja” të shpikura prej tij përfshinin “stolin e ankthit” (pararendësi i thirrjeve që bëhen sot për të dalë përpara dhe për të bërë lutjen e shpëtimit), taktika emocionale që sillnin për pasojë rënien e të fikëtit apo të qara, si dhe turli farë “emocionimesh”, siç i quanin ato Fini dhe ithtarët e tij. Ai doli në përfundimin që, “…bindja e plotë e tanishme është një kusht për drejtësim.” Një nga mohimet më të mëdha të Fineizmit ishte hedhja poshtë e mëkatit fillestar të trashëguar prej Adamit, duke ndjekur kështu mësimet e Pelagiusit, heretikut të shekullit të pestë, i cili u dënua nga shumë këshilla kishash në kohën e tij. Por më kryesorja ishte se Finei mohoi shlyerjen zëvendësuese të Krishtit për njerëzit.

Heretikët: Charles Finney dhe ndjekësit e tij.

Pasojat: Dikush ka thënë: “Asnjë njeri nuk është më përgjegjës për shtrembërimin e së vërtetës së krishterë në epokën tonë sesa Çarls Fini. “Masat e reja” të tij krijuan bazën për teologjinë moderne të vendimeve dhe përpjekjes njerëzore për të rikrijuar rizgjimin.” Kishat që ndoqën mësimet e tij u përballën me probleme të mëdha. Shpesh, anëtarësia përjetonte rënie pas një “entuziazmi fillestar,” sepse shumë prej atyre që “ktheshin” në mënyrë emocionale nuk kishin një ndryshim të vërtetë shpirtëror dhe për pasojë, largoheshin shpejt. Vetë Fini, gjatë vizitave në vendet ku kishte predikuar më parë, vuri re me shqetësim se shumë nga ata që në fillim kishin përjetuar shpërthime të fuqishme emocionale, me kalimin e kohës ishin larguar dhe nuk ishin në besim. Sot, pasojat e Fineizmit janë të dukshme kudo në ungjillorizëm që vazhdojnë të përdorin taktika emocionale për të nxitur kthimin e njerëzve.

Përgjigjja e Kishës: Teologë dhe predikues të reformuar e kanë denoncuar Fineizmin si një formë të rrezikshme të gjysmë-Pelagianizmit dhe arminianizmit. 

—

18. Deizmi

Mësimet: Deizmi ishte një mësim që pohonte se Perëndia krijoi botën, por më pas nuk ndërhynte më në të, duke e lënë botën të funksiononte sipas ligjeve natyrore që Ai kishte krijuar. Deistët besonin se arsyeja njerëzore ishte burimi suprem i njohurisë fetare dhe se Perëndia nuk kishte më rol aktiv në jetën e njerëzve apo në historinë e botës.

Heretikët: Heretikët e kësaj ideologjie përfshinin figura të njohura si Volteri, Thomas Paine, dhe disa filozofë të periudhës së Iluminizmit, të cilët përpiqeshin të nxisnin një shoqëri që mbështetej më shumë tek arsyeja dhe shkenca sesa tek besimi dhe zbulesa hyjnore.

Pasojat: Ky mendim çoi në një largim të thellë nga doktrinat biblike dhe në lindjen e racionalizmit modern, i cili  theksonte përdorimin e arsyes dhe logjikës njerëzore për të kuptuar botën dhe fenë, duke injoruar shpesh transcendencën dhe veprimin e drejtpërdrejtë të Perëndisë.

Përgjigjja e Kishës: Përgjigja e Kishës ndaj deizmit ishte e fortë. Reformatorët protestantë, dhe më pas teologë të njohur si Jonathan Edwards dhe Charles Spurgeon, e dënuan këtë mendim, duke theksuar se Perëndia është një Perëndi që vepron në mënyrë të vazhdueshme dhe sovrane në jetën e krijesave të Tij, duke përdorur fuqinë e Tij të paçmueshme për të drejtuar historinë dhe shpëtimin e njerëzve.

—

19. Liberalizmi Teologjik

Mësimet: Lëvizja e këtyre teologëve sulmoi disa nga doktrinat thelbësore të krishterimit, duke mohuar frymëzimin verbal të Shkrimit të Shenjtë, që do të thotë se ata e konsideronin Shkrimin jo si fjalë të drejtpërdrejtë dhe të patjetërsueshme të Perëndisë, por si një koleksion të mendimeve njerëzore. Ata gjithashtu hodhën poshtë hyjninë e Krishtit, duke e parë atë thjesht si një njeri të mrekullueshëm, por jo si Perëndinë e mishëruar. Lindja e virgjër dhe ringjallja fizike e Krishtit gjithashtu u mohua, duke e bërë ngjarjen e Krishtit thjesht një histori simbolike ose mitologjike, jo një fakt historik të vërtetë.

Heretikët: Emrat e shquar që udhëhoqën këtë lëvizje përfshinin Friedrich Schleiermacher, i njohur si “babai i teologjisë moderne,” dhe Rudolf Bultmann, i cili promovoi ide që Shkrimi kishte nevojë të “demitologizohej” për të pasur kuptim për njeriun modern. Ata dhe ndjekësit e tyre i dhanë përparësi kuptimit personal dhe ndjeshmërisë mbi mësimet objektive dhe autoritare të Shkrimit.

Pasojat: Liberalizmi teologjik, i cili filloi të përhapej gjerësisht në shekujt 18 dhe 19, solli një ndryshim rrënjësor në mënyrën se si u trajtuan të vërtetat e besimit. Ai vuri përvojën njerëzore, arsyen dhe ndjenjat morale mbi autoritetin e Shkrimit të Shenjtë. Si pasojë, shumë mësime themelore të krishterimit — si frymëzimi i pagabueshëm i Shkrimit, hyjnia e Krishtit, lindja e virgjër, ringjallja trupore dhe zëvendësimi i Krishtit për mëkatarin — u mohuan. Në vend që Ungjilli të shpallej si fuqia e Perëndisë për shpëtimin, u zvogëlua në mesazhe për vetë-përmirësim, ndjesi personale dhe aktivizëm shoqëror. Në këtë klimë të re, standardi moral biblik u zëvendësua me një etikë relativiste, ku mëkati jo vetëm u tolerua, por edhe u normalizua — siç shihet në miratimin e martesave të të njëjtit gjini, abortit dhe të tjera mëkateve të hapura. Si rezultat, shumë denominacione të mëdha si PCUSA, Kisha e Bashkuar e Krishtit dhe degë të tjera të anglikanizmit dhe luteranizmit në Perëndim, përjetuan rënie drastike. Kishat u mbushën me njerëz të pakthyer, ndërsa frika dhe nderimi për Perëndinë u zëvendësuan nga një vizion sentimental për një “zot dashurie” që nuk gjykon. Në përpjekje për unitet dhe tolerancë, shumë kisha u bashkuan me fe të rreme dhe lëvizje që mohojnë Krishtin si rrugën e vetme të shpëtimit, duke sakrifikuar të vërtetën e Shkrimit në emër të korrektësisë politike dhe filozofisë humaniste. Në këtë mënyrë, ungjilli i hirit sovran u zëvendësua nga një mesazh i dobët që nuk shpëton dhe nuk transformon. Vetëm një kthim i sinqertë dhe i thellë te autoriteti i plotë i Shkrimit, te ungjilli i Krishtit dhe te fuqia e Frymës së Shenjtë mund të sjellë përsëri jetë aty ku liberalizmi ka sjellë vdekje shpirtërore.

Përgjigjja e Kishës: Përballë sulmeve të ashpra që liberalizmit teologjik, pati një rikthim të thellë te autoriteti i Shkrimit dhe një angazhim për të mbrojtur të vërtetën e zbuluar hyjnore kundër erërave të gabimit. Lëvizja fundamentaliste dhe besimi i Reformuar u ngritën për të mbrojtur doktrinën biblike. Po ashtu, kishat dhe teologët konservatorë përdorën rrëfimet klasike të besimit, siç është Rrëfimi i Westminsterit dhe Katekizmi i Heidelbergut, për të kundërshtuar sulmet ndaj autoritetit të Shkrimit dhe për të mbrojtur besimin e pastër. J. Gresham Machen (1881–1937) ishte një nga figurat më të rëndësishme në mbrojtjen e besimit të krishterë ortodoks përballë valës së liberalizmit teologjik në fillim të shekullit 20-të. Ai ishte një teolog presbiterian amerikan, profesor në Seminarin Teologjik Princeton dhe themeluesi i Seminarit Teologjik Westminster (në Filadelfia), si dhe i denominacionit Kisha Ortodokse Presbiteriane (OPC) në SHBA.

Machen ishte një njeri i pajisur me një mendje të mprehtë akademike, por mbi të gjitha, një zemër e përulur e përkushtuar ndaj të vërtetës së Shkrimit. Ai e kuptoi se liberalizmi, ndonëse përdorte të njëjtën gjuhë fetare, po predikonte një ungjill krejtësisht tjetër, një “krishterim” pa Krishtin e Biblës. Në veprën e tij më të njohur, “Krishtërimi dhe Liberalizmi (Christianity and Liberalism)” në vitin 1923, Machen argumentoi me forcë se liberalizmi nuk është thjesht një degë e ndryshme e krishterimit, por një fe tjetër, që s’mund të përputhet me krishterimin biblik. Ai theksoi se krishterimi është ndërtuar mbi të vërteta historike — lindja e virgjër, ringjallja trupore, hyjnia e Krishtit — dhe pa to, feja e krishterë humbet kuptimin. Për të, autoriteti përfundimtar nuk ishte përvoja apo arsyeja njerëzore, por fjala e Perëndisë. Machen nuk e pagoi këtë qëndrim pa kosto. Pasi denominacioni i tij, PCUSA, po binte gjithnjë e më shumë në liberalizëm dhe për shkak të qëndrimit të tij të palëkundur ndaj së vërtetës biblike, J. Gresham Machen u përjashtua nga ai. Si përgjigje, ai themeloi një denominacion të ri, të quajtur Kisha Ortodokse Presbiteriane (OPC).

Një tjetër aspekt i përgjigjes së Kishës ishte rilindja e predikimit ekspozues, ku pastorët nisën të ktheheshin te predikimi pasazh për pasazh dhe varg pas vargu, në vend të predikimzave psikologjike. 

—

20. Misticizmi dhe Neo-Gnosticizmi

Mësimet: Mistika moderne dhe spiritualizmi vendosin përvojën personale — ndjenjat, intuitën dhe përjetimet mistike — si burimin kryesor të njohjes së së vërtetës. Këto lëvizje mendojnë se çdo person mund të arrijë kuptimin dhe lidhjen me të shenjtën përmes ndriçimit të brendshëm, një përjetimi të veçantë shpirtëror apo një lidhjeje të drejtpërdrejtë me atë që e quajnë “hyjnore”. Në këtë mënyrë, e vërteta bëhet relative dhe individuale, e ndryshueshme nga njeriu në njeri. Këto mësime janë përhapur gjerësisht në kulturën bashkëkohore përmes lëvizjeve si “Epoka e Re” (New Age), spiritualizmi okult dhe sinkretizmi ndërfetar, të cilat shpesh përziejnë elemente të besimeve të ndryshme si hinduizmi, budizmi, praktika okulte dhe forma të deformuara të mistikës kristiane. 

Heretikët: Një nga figurat me ndikim në këtë drejtim ishte Teilhard de Chardin, i cili përpiqej të pajtonte evolucionin darvinist me një vizion mistik të Krishtit. Gjithashtu, shumë grupe spiritualiste moderne, që promovojnë meditim “të krishterë” pa Krishtin e Biblës, janë pjesë e kësaj fryme.

Pasojat: Ato krijuan një relativizëm të thellë ku, e vërteta absolute e Shkrimit u zëvendësua me “të vërteta personale” dhe përjetime individuale. Doktrina themelore e besimit, si Trinia, hyjnia e Krishtit, mëkati, shpëtimi i arritur vetëm me anë të hirit dhe gjykimi i përjetshëm, u relativizuan ose në shumë raste u mohuan krejtësisht.

Përgjigjja e Kishës: Përballë këtij devijimi, teologë të reformuar dhe pastorë besnikë ngritën zërin për të mbrojtur epërsinë dhe mjaftueshmërinë e zbulesës së Perëndisë në Fjalën e Tij të shenjtë. Ata theksuan se çdo përvojë personale, ndjenjë apo intuitë duhet të vlerësohet dhe gjykohet në dritën e Fjalës së Perëndisë, që është e pagabueshme.

—

21. Kultet e Rreme (Dëshmitarët e Jehovait, Mormonizmi, etj.)

Mësimet e rreme: Dëshmitarët e Jehovait dhe Mormonët përfaqësojnë dy nga devijimet më të mëdha doktrinare që kanë lindur nga shekulli 19 e këtej. Dëshmitarët e Jehovait, të themeluar nga Charles Taze Russell, mohojnë Trinitetin dhe hyjninë e plotë të Jezus Krishtit, duke e paraqitur Atë si një krijesë më të lartë, por jo si Perëndi e barabartë me Atin. Ata gjithashtu përdorin një përkthim të shtrembëruar të Biblës “Bota e Re (New World Translation)” për të mbështetur mësimet e tyre. Nga ana tjetër, Mormonët (ose “Kisha e Jezu Krishtit e Shenjtorëve të Ditëve të Mëvonshme”), të themeluar nga Joseph Smith, mësojnë se Perëndia dikur ishte një njeri që u bë perëndi dhe se edhe njerëzit mund të bëhen perëndi në përjetësi. Ata e përdorin Biblën, por kanë gjithashtu edhe libra të tjera si “Libri i Mormonit”, “Doktrina dhe Besëlidhjet”, dhe “Perla e Çmueshme”, të cilat përmbajnë mësime që bien ndesh me zbulesën biblike.

Pasojat: Si rezultat i këtyre doktrinave të rreme, miliona njerëz janë të mashtruar nga një “ungjill tjetër” — një mesazh që shtrembëron personin dhe veprën e Krishtit dhe nuk ka fuqinë të shpëtojë. Këto lëvizje paraqesin një rrezik të madh shpirtëror sepse përdorin gjuhë biblike dhe duket se janë të ndershme në pamje të parë, por në thelb mohojnë themelet e besimit të krishterë historik.

Përgjigjja e Kishës: Kishat protestante historike i kanë refuzuar qartë këto lëvizje si kulte jo të krishtera. Pastorë, teologë dhe apologjetë të besueshëm kanë shkruar dhe folur fuqishëm kundër këtyre devijimeve, duke përdorur Shkrimet e Shenjta për të treguar qartësisht se këto mësime nuk përputhen me ungjillin e vërtetë.

—

22. Ungjilli i Prosperitetit

Mësimet e rreme: Teologjia e prosperitetit, e njohur edhe si “ungjilli i pasurisë” apo “ungjilli i deklarimit dhe pretendimit”, mëson se besimi tek Perëndia sjell automatikisht pasuri materiale, shëndet fizik dhe sukses personal. Kjo doktrinë e paraqet Perëndinë më shumë si një shërbyes të dëshirave njerëzore sesa si Zotin sovran që kërkon bindje dhe shenjtëri. Predikuesit e këtij ungjilli shpesh i trajtojnë ofertat financiare si një farë që garanton bekim, duke i kthyer marrëdhëniet me Perëndinë në një marrëveshje tregtare: sa më shumë të japësh, aq më shumë do të marrësh.

Heretikët: Figura të njohura që promovojnë këtë mesazh përfshijnë Kenneth Copeland, Joel Osteen, Benny Hinn, Creflo Dollar, Joyce Meyer, Alketa Proga dhe të tjerë.

Pasojat: Ky mësim, i përhapur gjerësisht brenda lëvizjeve karizmatike dhe pentakostale, veçanërisht në Amerikë dhe përmes televizioneve ungjillore, shtrembëron në mënyrë të rrezikshme thelbin dhe qëllimin e ungjillit biblik. Në vend që të theksohet realiteti i mëkatit, nevoja për pendim, falja nëpërmjet gjakut të Krishtit dhe procesi i shenjtërimit, theksi vendoset mbi pasurinë, vetë-realizimin, shëndetin dhe mendimin pozitiv. Në këtë doktrinë, Perëndia paraqitet si një lloj shërbyesi qiellor i cili ekziston për të përmbushur dëshirat e njeriut, ndërsa Krishti i kryqëzuar zëvendësohet me një imazh të rremë të një “krishti” që garanton sukses, komoditet dhe jetë pa vuajtje. Ky ungjill i rremë krijon të krishterë të rremë, ku qendra e adhurimit të tyre nuk është Zoti Sovran, por vetja dhe dëshirat e saj. Ai premton se “nëse ke mjaftueshëm besim,” Perëndia do të të bëjë të pasur, të shëndetshëm dhe të suksesshëm. Kur lutjet nuk marrin përgjigje, kur shëndeti dështon, kur pasuritë humbasin, shumë njerëz të kësaj lëvizje ndihen të braktisur dhe të mashtruar. Shpesh ata fajësojnë veten, duke menduar se nuk kanë pasur “besim të mjaftueshëm,” kur në të vërtetë ata kanë besuar dhe dëshiruar një ungjill të rremë.

Përgjigjja e Kishës: Përballë mashtrimit të teologjisë së prosperitetit, pastorë besnikë, predikues të reformuar dhe kisha kanë ngritur zërin me forcë, duke e denoncuar këtë doktrinë si të rreme, të rrezikshme dhe shpirtërisht shkatërruese. Ata kanë theksuar se ungjilli i Krishtit nuk është një ftesë drejt rehatit, luksit apo suksesit tokësor, por një thirrje për të mohuar vetveten, për të marrë kryqin çdo ditë dhe për të ndjekur Jezusin në një rrugë që përfshin vuajtje, përndjekje dhe sakrificë. Apostulli Pal nuk jetoi në komoditet — ai u burgos, u rrah dhe vuajti urinë e të ftohtin për hir të emrit të Krishtit. Edhe vetë Shpëtimtari ynë, Jezusi, jetoi pa prona, pa siguri tokësore, dhe tha se “Biri i njeriut nuk ka ku të mbështesë kokën.” Shkrimi na kujton se “nëpërmjet shumë mundimeve duhet të hyjmë në mbretërinë e Perëndisë” (Veprat 14:22). Kisha e vërtetë ka rikujtuar se bekimi i vërtetë nuk është në pasuritë kalimtare të kësaj bote, te shëndeti dhe bekimet, por në bashkimin me Krishtin dhe në shpresën e lavdisë së ardhshme.

—

23. Teizmi i Hapur

Mësimet: Mëson se Perëndia nuk e njeh dhe nuk e di të ardhmen në mënyrë të plotë dhe përfundimtare. Kjo doktrinë pretendon se për shkak të lirisë njerëzore, Perëndia ka zgjedhur ta “lërë të hapur” të ardhmen, duke mos paracaktuar ose ditur çdo vendim që njerëzit do të marrin. Sipas saj, Perëndia reagon në kohë reale ndaj veprimeve të krijesave të Tij, duke qenë fleksibël dhe i hapur ndaj ndryshimeve në rrjedhën e historisë. Kjo e përshkruan Perëndinë si një qenie që mëson dicka të re dhe që përshtatet.

Heretikët: Ndër figurat më të njohura të kësaj doktrine janë Clark Pinnock dhe Greg Boyd. Pinnock e promovoi Teizmin e Hapur si një model “më i dashur” i Perëndisë, duke sfiduar konceptin tradicional të sovranitetit absolut. Greg Boyd, pastor dhe autor, ka mbrojtur hapur këtë pikëpamje, veçanërisht duke theksuar lirinë njerëzore dhe marrëdhëniet personale si baza për një “teologji të dashurisë”.

Pasojat: Teizmi i Hapur është një sulm i drejtpërdrejtë ndaj atributeve të Perëndisë. Më së pari, ai mohon sovranitetin absolut të Perëndisë mbi historinë dhe krijimin, duke e paraqitur Atë si të kufizuar dhe të paaftë për të garantuar përmbushjen e planit të Tij. Së dyti, cënon pandryshueshmërinë e Perëndisë, duke e përshkruar si një qenie që ndryshon mendim dhe që përshtatet ndaj rrethanave. Së treti, ai minon providencën hyjnore, duke lënë besimtarët në pasiguri se nëse Perëndia e njeh apo jo të ardhmen e tyre. Ai është një tentativë për ta krijuar Perëndinë sipas dëshirës dhe logjikës së njeriut, duke e zhveshur Atë nga lavdia dhe autoriteti i Tij hyjnor.

Përgjigjja e Kishës: Kjo doktrinë është refuzuar fuqishëm nga kisha e reformuar dhe nga teologë besnikë ndaj Shkrimit të Shenjtë. Rrëfimi Westminster, Rrëfimi Belg dhe Besorja e Athanasiane deklarojnë qartë se Perëndia është i gjithëdijshëm, i pandryshueshëm dhe sovran mbi të gjitha gjërat. R.C. Sproul e quajti Teizmin e Hapur një “sulm ndaj karakterit të Perëndisë”. James White gjithashtu e ka dënuar si një herezi që rrëzon themelet e ungjillit biblik. Predikues si Paul Washer dhe Voddie Baucham kanë theksuar që doktrina e një Perëndie që nuk di të ardhmen bie ndesh me Shkrimin dhe i heq Krishtit lavdinë si Zot i gjithçkaje.

—

24. Universalizmi (i shtrirë nëpër shekuj të ndryshëm)

Mësimet: Universalizmi është besimi që në fund të gjithë njerëzit do të shpëtohen dhe do të pajtohen me Perëndinë, pavarësisht nga besimi i tyre në Jezusin Krisht ose zgjedhjet morale në jetë. Ai mohon realitetin e dënimit të përjetshëm apo ferrin si vend i ndarjes së përjetshme nga Perëndia. Universalistët mësojnë se dashuria dhe hiri i Perëndisë do të triumfojnë mbi çdo mëkat dhe rebelim, duke rikthyer çdo shpirt në shpëtim. Disa forma mbajnë se ferri ekziston, por është vetëm i përkohshëm dhe shërben si një proces pastrimi deri sa të shpëtohet secili.

Heretikët: Gjatë historisë, idetë universaliste janë shfaqur në forma të ndryshme. Shkrues të hershëm të krishterë si Origeni propozuan idetë e pajtimit universal, megjithëse këto u shpallën herezi më vonë. Në kohët moderne, Universalizmi është promovuar nga teologë si George MacDonald, Horton Davies, dhe më së fundi nga figura si Rob Bell. Disa kisha liberale dhe lëvizje teologjike gjithashtu kanë tendencë ndaj ideve universaliste.

Pasojat: Universalizmi është një sulm ndaj doktrinës biblike për gjykimin, drejtësinë dhe nevojën e besimit në Krishtin për shpëtim. Duke mohuar ferrin dhe dënimin e përjetshëm, ai heq paralajmërimet serioze të Shkrimit për mëkatin dhe pasojat e refuzimit të Krishtit. Mesazhi që “të gjithë do të shpëtojnë gjithsesi” heq nevojën për një Shpëtimtar dhe besimin e vërtetë. Në kohët moderne, Universalizmi ka marrë forma të ndryshme në lëvizje të ndryshme teologjike dhe fetare, duke u përhapur shpesh në forma më të buta në disa grupe liberale ose në lëvizjet e njohura si “Teologjia e Çlirimit” dhe disa degë të lëvizjeve karizmatike që theksojnë më shumë dashurinë e Perëndisë sesa drejtësinë e Tij. Për shembull, autorë si Rob Bell në librin e tij “Dashuria Fiton (Love Wins)” promovojnë idenë se dënimi i përjetshëm mund të mos jetë i përhershëm dhe se në fund, dashuria e Perëndisë do të triumfojë mbi gjykimin.

Përgjigjja e Kishës: Përgjigjja e Kishës ndaj Universalizmit ka qenë gjithmonë e qartë dhe e fortë. Kisha historike e ka refuzuar këtë doktrinë që pretendon se në fund të fundit të gjithë njerëzit do të shpëtohen, pavarësisht nga besimi apo veprat e tyre. Rrëfimet e Besimit, si Rrëfimi i Westminsterit, theksojnë qartë realitetin e dënimit të përjetshëm për të ligjtë, duke e mbështetur këtë pikë me vargje biblike si Gjoni 14:6, ku Jezusi thotë se Ai është “rruga, e vërteta dhe jeta” dhe askush nuk vjen te Ati veçëse nëpërmjet Tij; Mateu 25:46, që flet për dënimin e përjetshëm; dhe Zbulesa 20:10, ku flitet për zjarrin e përjetshëm. Etërit e Kishës së hershme, veçanërisht Agustini, kanë kundërshtuar me forcë mësimin e pajtimit universal, duke pohuar se ndarja e përjetshme nga Perëndia është realiteti që pret ata që refuzojnë ungjillin dhe që jetojnë në mëkat pa pendim.

 

Përfundim

Këto herezi, ndonëse të ndryshme në natyrë, kanë një gjë të përbashkët: të largojnë Kishën nga e vërteta e zbuluar në Fjalën e Perëndisë dhe të sulmojnë dhe errësojnë ungjillin e lavdishëm të Jezu Krishtit. Përgjatë shekujve, Zoti ka ruajtur një mbetje besnike që i është përmbajtur mësimeve apostolike dhe ka refuzuar herezitë, shpesh me kosto të lartë. Protestanët e vërtetë sot thirren të qëndrojnë për të vërtetën dhe ta shpallin atë me guxim.

Soli Deo Gloria.